جوان آنلاین: با انجام سالی یک‌میلیارد آزمایش تشخیص طبی که بنا به تأکید معاون بهداشت وزارت بهداشت حداقل ۴۰درصد از آنها غیرضروری است! با یک حساب سرانگشتی می‌توان دریافت این موضوع چقدر می‌تواند بار مالی روی دست نظام سلامت و صد البته مردم بگذارد، آن هم بدون آنکه فایده‌ای داشته باشد و جز پرکردن جیب برخی مراکز آزمایشگاهی و هدر دادن وقت و سرمایه بیمار و نظام سلامت کار دیگری بکند. وقتی تقاضا‌های القایی و ارتباطات پشت پرده برخی پزشکان با برخی مراکز آزمایشگاهی را به این معادله اضافه کنیم، بیشتر روشن می‌شود ماجرا از چه قرار است. نکته قابل تأمل اینکه تکیه بر آزمایش و خدمات پاراکلینیکی به جای شرح حال گرفتن از بیمار و انجام معاینات بالینی روی قدرت تشخیص پزشکان و تبحر آنها هم تأثیر منفی گذاشته است، به خصوص اینکه عوامل متعددی می‌تواند بر صحت نتایج آزمایش‌های تشخیص طبی اثر بگذارد.
شاید هنوز هم بتوانید جسته‌گریخته پزشکانی را پیدا کنید که وقتی بیمار می‌شوید و به مطب‌شان مراجعه می‌کنید، از شما شرح حال می‌خواهند و به توضیحات‌تان گوش می‌کنند. بعد هم گوشی به گوش‌شان می‌زنند یا به تناسب مشکلی که دارید، شما را معاینه می‌کنند. اغلب این پزشکان در خلال همین معاینه‌ها و شرح حال گرفتن‌هاست که متوجه مشکل شما می‌شوند و کار به خدمات پارکلینیک و عکس و آزمایش نمی‌رسد، اما بسیاری از پزشکان به محض ورود به مطب‌شان دست به نسخه شده و به جای معاینه برای‌تان عکس و‌ام‌آرآی و آزمایش تجویز می‌کنند؛ آزمایش‌هایی که شاید نتواند جای معاینه و شرح حال را پر کند، به خصوص اینکه عوامل متعددی هم می‌تواند صحت و دقت این آزمایش‌ها را زیر سؤال ببرد؛ از تبحر آزمایشگاه‌ها و استانداردبودن کیت‌های آزمایشگاهی گرفته تا رعایت بسیاری از نکاتی که گاهی بیماران آنها را نادیده می‌گیرند و گاهی وقت‌ها هم اصلاً آگاهی ندارند که باید چه نکاتی را رعایت کنند و خیلی وقت‌ها پزشک معالج که حوصله معاینه و گرفتن شرح حال را ندارد، درباره شرایط آمادگی برای آزمایش هم برای بیمارش توضیح نمی‌دهد. همچنانکه آزمایشگاه‌ها هم در بهترین حالت با یک ورق کاغذی که به دست بیمار می‌دهند و گاهی هم با ارجاع به سایت‌شان این توضیحات را در اختیار بیمار قرار می‌دهند و دیگر کاری ندارند آیا بیمارشان اصلاً سواد خواندن و نوشتن یا استفاده از کیو‌آرکد و دستیابی به این اطلاعات را دارد یا خیر!
سالی ۴۰۰میلیون آزمایش بی‌فایده!
در حالی که پیش از این یکی از محاسن نسخه‌های الکترونیک و الکترونیکی‌شدن پرونده سلامت همین هدفمند‌شدن تجویز عکس و آزمایش و جلوگیری از تقاضا‌های القایی و تکرار این فرایند‌ها عنوان می‌شد، اما انگار این نسخه‌های الکترونیکی هم نتوانسته است میزان تجویز خدمات پاراکلینیکی و آزمایشگاهی را کنترل کند، همچنانکه علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت با اشاره به اینکه حداقل ۴۰درصد آزمایش‌های انجام‌شده در کشور غیرضروری است، تصریح می‌کند: «الکترونیکی‌شدن فرایند صدور نسخه نیز در برخی موارد موجب افزایش انجام آزمایش‌های غیرضروری شده است.»
رئیسی این موضوع را نشانه‌ای از اسراف در منابع حوزه سلامت می‌داند و تأکید می‌کند: «نیاز‌های القایی در بخش دارو و آزمایشگاه‌ها در حال افزایش است و امید می‌رود با اجرای برنامه پزشک خانواده، این روند کنترل شود.»
معاون بهداشت وزارت بهداشت با اشاره به انجام سالانه حدود یک‌میلیارد آزمایش در کشور می‌افزاید: «در حال حاضر، سهم عمده‌ای از این خدمات از سوی بخش خصوصی ارائه می‌شود که نشانه‌ای از مشارکت مناسب این بخش است، اما همچنان انتظار می‌رود با هماهنگی بیشتر، سهم بخش دولتی نیز افزایش یابد.»
محمدمهدی ناصحی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت هم به خدمات غیرضروری و تجویزی‌های بی‌دلیل آزمایشگاهی اشاره داشته و گفته است: «به‌طور میانگین در هر نسخه پنج تا ۱۰ قلم آزمایش تجویز می‌شود که این عدد در تهران حتی به ۱۵ قلم می‌رسد، در حالی که بسیاری از این آزمایشات ضروری نیستند.»
هشدار کمرنگ‌شدن طب بالینی در سایه تکیه بر عکس و آزمایش
بنا بر آمارها، حدود ۷۰درصد تصمیم‌های تشخیصی و درمانی بر اساس نتایج آزمایشگاهی اتخاذ می‌شود. این به این معناست که روزبه‌روز سهم معاینات و شرح حال بالینی در تشخیص پزشکی کمرنگ‌تر می‌شود و این موضوع می‌تواند سطح سواد پزشکان را با چالش جدی مواجه کند. معاون بهداشت وزارت بهداشت هم با تأکید بر اهمیت معاینات و شرح حال پزشکی، انجام معاینات بالینی از سوی پزشکان را یکی از اصول اساسی طب بالینی می‌داند و نسبت به کمرنگ‌شدن این مهارت در میان نسل جدید پزشکان هشدار می‌دهد. از نگاه معاون بهداشت هرچند پیشرفت‌های فناورانه در حوزه تجهیزات آزمایشگاهی موجب افزایش دقت و سرعت تشخیص شده است، اما نباید جایگزین دانش و قضاوت بالینی پزشکان شود.
رئیسی همچنین با اشاره به وجود زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های قابل توجه در حوزه آزمایشگاه‌های کشور می‌گوید: «متأسفانه با وجود این ظرفیت‌ها، پراکندگی و نبود هماهنگی بین آزمایشگاه‌ها مانع تحقق بهره‌وری مطلوب شده است، در حالی که آزمایشگاه‌ها نباید به صورت جزایر مستقل عمل کنند، بلکه باید در راستای شبکه‌ای منسجم و هدفمند قرار گیرند تا هم‌افزایی لازم ایجاد شود.»
پاسخ اقتصادی یک معمای پزشکی
معمای سالی یک‌میلیارد آزمایش و پنج تا ۱۰ قلم آزمایش در هر یک از نسخه‌هایی که پزشکان می‌پیچند و غیرضروری بودن ۴۰درصد از این آزمایش‌ها هنگامی پیچیده‌تر می‌شود که بدانیم طبق تأکید کاظم وطن‌خواه، رئیس آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، ۷۵ تا ۸۰درصد هزینه این آزمایش‌ها را مردم از جیب‌شان پرداخت می‌کنند! این یعنی اقتصادی بزرگ و پیچیده که می‌تواند به سادگی مانع استقرار و فراگیر‌شدن طب بالینی شود و اجازه ندهد تا نظارت مشخصی بر فرایند تجویز و انجام آزمایش‌های تشخیص طبی وجود داشته باشد.
معاون بهداشت وزارت بهداشت با تأکید بر ضرورت استانداردسازی فناوری‌های مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها می‌گوید: «دستگاه‌های پیشرفته نیازمند کالیبراسیون مستمر هستند و استفاده نادرست از فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی از سوی افراد غیرمتخصص، می‌تواند مشکلات جدیدی در نظام سلامت ایجاد کند.» رئیسی همچنین بر لزوم بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های آزمایشگاهی کشور تأکید می‌کند و می‌افزاید: «بیش از ۸هزار آزمایشگاه در کشور داریم که این آزمایشگاه‌ها باید به پرونده الکترونیک سلامت متصل شوند تا امکان نظارت و مدیریت یکپارچه و مؤثر فراهم شود.»
